पुस्तकायन

Friday, April 13, 2007

प्रायॉरी स्कूल (३)

दुसऱ्या दिवशी सकाळी मी उठलो तेंव्हा नुकतंच फटफटू लागलं होतं. आणि होम्स पूर्णपणे तयार होऊन माझ्या पलंगाशेजारी उभा होता. आणि एव्हाना त्याची काही तपासणी करूनही झाली होती.
"गवताची आणि सायकल शेडची तपासणी मी उरकली आहे. रॅग्ड शॉमधेही मी एक चक्कर टाकून आलो. आता लौकर आटप वॉटसन. शेजारच्या खोलीत गरम कोको ठेवलाय तो घे आणि चल. आपल्याला आज इकडचं जग तिकडे करायचं आहे.
त्याचे डोळे चमकत होते आणि गाल लालेलाल झाले होते. त्याच्यापुढे वाढून ठेवलेल्या कामाच्या अफाट पसाऱ्याचा निरानिपटा करायच्या कल्पनेनेच तो झपाटल्यासारखा झाला होता. एक क्षणभर मला वाटून गेलं की बेकर स्ट्रीटवरच्या आपल्याच विचारांत बुडालेल्या आळशी आणि झोपाळू प्राण्याशी या आजच्या उत्साही आणि तयारीत उभ्या असलेल्या माणसाचं खरंच काही साम्य असू शकेल का?
खरोखरच तो दिवस खूप उलटसुलट घडामोडींनी भरलेला होता. पण त्याची सुरुवात अगदी निराशाजनक रितीने झाली. मोठ्या उत्साहाने आम्ही डोंगरावरचे मेंढ्यांच्या पावलांमुळे पडलेले रस्ते विंचरत होल्डरनेस हॉलजवळच्या त्या ओढ्याजवळ येऊन पोहोचलो. जर तो मुलगा घरी गेला असेल तर त्याच्या पावलांचे ठसे इथल्या ओलसर जमिनीवर उमटायलाच हवे होते. पण तो मुलगा आणि जर्मनचे मास्तर कधी इथून गेले होते असं काहीही चिन्ह तिथे नव्हतं. होम्स बिचारा उतरलेल्या चेहऱ्याने जमिनीवरचा प्रत्येक ठसा काळजीपूर्वक तपासून पहात पुढे चालला होता. आत्तापर्यंत आम्हाला फक्त शेळ्या-मेंढ्यांचे ठसे सापडले होते. आणि थोड्या वेळापूर्वी गायीच्या खुरांचा एक माग दिसला होता. याशिवाय इतर काहीच नाही.
वाढत चाललेल्या डोंगराळ जमिनीकडे पाहून होम्स म्हणाला "लक्षात ठेवण्यासारखी एक गोष्ट म्हणजे इथून थोडंसं पुढे गेल्यावर अजून एक ओलसर पट्टा आहे. अरे पण हे काय आहे? अरेच्या! अरे बापरे!! हे बघ काय आहे..."
आम्ही एका अरुंद पायवाटेने चाललो होतो आणि तिच्या बरोबर मध्यावर एका सायकलीच्या चाकाचा स्पष्ट असा ठसा होता.
"वा! शेवटी सापडला आपल्याला" मी म्हणालो.
पण होम्सने मान हलवली. त्याच्या गोंधळलेले भाव होते.
"ठसा सायकलीचाच आहे हे नक्की. आपल्याला हवी आहे ती सायकल ही नव्हे. तिच्या चाकांचा ठसा मी चांगला ओळखतो. हे चाक डनलॉप कंपनीचं आहे आणि जर्मनच्या मास्तरांच्या सायकलीचं चाक पाल्मर कंपनीचं आहे. त्याच्या खुणा लाटांसारख्या असतात. गणिताच्या मास्तरांनीच मला हे सांगितलं. त्यामुळे हा माग हायडेगरांचा नाही "
"मग त्या मुलाचा असेल.." मी म्हणालो.
"जर त्याच्याकडे एक सायकल असेल आणि आपण ते गोष्ट सिद्ध करू शकलो तर असं म्हणता येईल. हा माग अशा माणसाचा असावा जो शाळेतून बाहेर चालला असावा"
"किंवा शाळेकडे जात असावा " मी.
"नाही वॉटसन. तू जर नीट लक्षपूर्वक पाहिलंस तर तुझ्या लक्षात येईल की
मागच्या चाकावर तुलनेने अधिक भार असल्यामुळे मागच्या चाकाचा ठसा जास्त खोलवर उमटला आहे. आणि तुला असंही दिसेल की अनेक ठिकाणी पुढच्या चाकाच्या वरवरच्या ठशावरून मागच्या चाकाचा ठसा उमटला आहे. आणि तो खात्रीने शाळेच्या विरुद्ध दिशेला चालला आहे. याचा आपल्या केसशी संबंध आहे की नाही मला माहीत नाही पण इतर गोष्टींकडे लक्ष देण्यापूर्वी हा माग कुठे जातो आहे ते मी पाहणार आहे. "
आम्ही त्या मागावर चालू लागलो. काहीशे यार्ड्स गेल्यावर अचानक ओलसर जमीन संपली आणि त्याबरोबरच आमचा मागही संपला. मग आम्ही मागे वळलो आणि त्याच मागावरून परत चालायला सुरुवात केली. शेजारून वाहणाऱ्या झऱ्याजवळ आम्हाला अजून एक माग सापडला. गायींच्या खुरांमुळे तो जवळजवळ दिसेनासा झाला होता. अगदी पुसट असला तरी तो थेट रॅग्ड शॉकडे जात होता. रॅग्ड शॉशेजारच्या जंगलातून तो बाहेर आला असणार. होम्सने तिथेच एका दगडावर बसकण मारली आणि दोन्ही हातांच्या ओंजळीत हनुवटी ठेवून तो विचारात गढून गेला. तो आपल्या समाधीतून बाहेर आला तोवर माझ्या दोन सिगारेट्स संपल्या होत्या.
"एखादा धूर्त माणूस आपल्या सायकलचे टायर्स बदलू शकतो. अशा माणसाशी हा खेळ खेळायला खरंच मजा येईल. आता आपण मघाशी अर्धवट सोडलेली पहाणी पूर्ण करू या."
पुन्हा एकदा आम्ही त्या पाणथळ भागाची शास्त्रशुद्ध तपासणी सुरू केली. आणि आमच्या कष्टाचं चांगलं फळ आम्हाला मिळालं. त्या वाटेवर एक माग होता.
एखादं तारांचं भेंडोळं जमिनीवरून फिरवत नेलं तर उमटेल तशी सुबक नक्षी असलेला तो माग पाहून होम्सने आनंदाने एकदम उडीच मारली. तो पाल्मर टायरचा माग होता.
"हे बघ. हेर हायडेगर. शंकाच नाही . वॉटसन, माझा अंदाज खरा ठरला" त्याची उत्सुकता लपत नव्हती.
"वा रे पठ्ठे!"
"पण अजून आपल्याला बराच पल्ला गाठायचाय. शक्यतोवर या ठशावर पाय पडणार नाही याची काळजी घे आणि असा कडेकडेने चालत रहा. हा माग फार लांबवर जायचा नाही असं का कोण जाणे पण मला वाटतंय."
तिथल्या उंचसखल भागात मऊ माती आणि कठीण खडक यांची रेलचेल होती. त्यामुळे मधूनमधून तो माग अदृश्य होत होता पण काही अंतरावर तो आम्हाला पुन्हा सापडायचा."
"वॉटसन, नीट बघ. या मागावरून असं दिसतंय की हायडेगर जीव खाऊन सायकल मारत होते. वेगाने जाण्याच्या प्रयत्नात होते. हे इथे बघ. इथे दोन्ही चाकांचे ठसे सारखेच स्पष्ट आणि खोलवर गेलेले आहेत. याचा अर्थ अस की सायकलस्वार तिच्या हँडलवर भार देतो आहे. याचाच अर्थ तो वेगाने चालला आहे. अरेच्या ते धडपडले आहेत."
मातीवर काही अंतर फिसकटलेल्या - फरफटलेल्या खुणांचा एक रुंद पट्टा होता. मग काही पावलांचे ठसे होते आणि त्यानंतर परत ती टायरची रांगोळी सुरू झाली होती.
"कडेला तोल गेला असेल का?" मी विचारलं.
होम्सने शेजारच्या एका मोठ्या पिवळ्या फुलांच्या वेलीची एक फांदी उचलली. त्या फुलाच्या पिवळ्या पाकळ्यांवर मोठे मोठे लाल चट्टे होते आणि खाली जमिनीवरही ठिकठिकाणी साकळलेलं रक्त दिसत होतं.
("हे काही फारसं चांगलं दिसत नाही.")
हे काही चांगलं लक्षण नाही. वॉटसन, लक्ष देऊन चाल बरं का . इथे काय काय आहे? ते जखमी अवस्थेत खाली कोसळले आणि परत उभे राहिले. त्यांनी सायकलीवर टांग टाकली आणि पुढे जायला सुरुवात केली. पण इथे त्यांच्याशिवाय दुसरा माग नाही. त्यांच्या शेजारी एक खुरांचा माग आहे पण एखाद्या बैलाने त्यांना जखमी केलं नाही हे निश्चित. पण मला दुसऱ्या कोणाचं काही चिन्ह पण दिसत नाही. ठीक आहे आपण पुढे जाऊया. आता हा चाकांचा माग आणि रक्ताचे डाग पाहता ते आपल्याला गुंगारा देऊ शकणार नाहीत. "पण आम्हाला फार पुढे जावं लागलंच नाही. ओल्या चिखलमय जमिनीवर चाकांच्या खुणांची गोल गुंडाळी झाली होती. थोडंसं पुढे दाट झुडुपांमधे काहीतरी धातूची वस्तू चकाकत होती. आम्हाला तिथे पाल्मर टायर्स असलेली एक सायकल सापडली. तिचं एक पेडल वाकलं होतं आणि पुढचा भाग रक्ताने रडबडला होता. झुडुपांच्या दुसऱ्या बाजूकडून एक बूट बाहेर आला होता. आम्ही धावतच त्या बाजूला गेलो. तिथे त्या सायकलचा दुर्दैवी स्वार अस्ताव्यस्त पडला होता. कोणीतरी त्यांच्या डोक्यावर जोरदार प्रहार केला होता. तो प्रहार इतका जोराचा होता की त्यांच्या डोक्याची शकलं झाली होती आणि त्यामुळेच त्यांचा तात्काळ अंत झाला होता. त्या प्रहारामागे लावण्यात आलेली शक्ती हल्लेखोराचा खुनशीपणा उघडपणे सांगत होती. पण त्याचबरोबर त्या माणसाच्या धाडसाचीही प्रचिती येत होती. त्यांच्या पायात नुसतेच बूट.होते मोजे नव्हते. त्यांचा कोट छातीवर फाटला होता आणि त्यातून आतला रात्री झोपताना घालायचा शर्ट दिसत होता. ते हायडेगरच होते यात काही शंकाच नव्हती. होम्सने त्यांच्या पालथ्या देहाला सरळ केलं आणि गंभीर चेहऱ्याने त्याची तपासणी केली. मग तो तिथेच एक दगडावर बसून बराच वेळ विचार करत राहिला. त्याच्या कपाळावरच्या आठ्या आणि चेहऱ्यावरचे भाव पाहून मला वाटलं की जे काही आम्हाला सापडलं ते धक्कादायक असलं तरी आमच्या शोधमोहिमेसाठी फारसं उपकारक नसावं.
"वॉटसन, या परिस्थितीत काय करावं हे कळत नाहीये. मला वाटतंय की अगोदरच इतका वेळ वाया गेला आहे की आपण आपला शोध तसाच चालू ठेवावा. पण हा प्रकार पोलिसांना सांगणं आपल्याला भाग आहे."
"मी चिठ्ठी घेऊन जातो वाटल्यास"
"पण मला तुझी मदत लागणार आहे. एक मिनिट . तो बघ तिकडे एक माणूस लाकूड तोडतो.आहे. त्याला इकडे बोलावतोस का?
तो पोलिसांना घेऊन येईल."
मी त्या माणसाला बोलावून आणलं. तो बराच घाबरलेला होता. होम्सने एक पत्र त्याच्याजवळ दिलं आणि ते डॉ. हक्स्टेबल यांना पोचवायला सांगितलं. "आता बघ वॉटसन, सकाळपासून आपल्याला दोन क्लू मिळाले. पहिला होता पाल्मर टायर्स असलेली सायकल. तो क्लू आपल्याला कुठवर घेऊन आला हे आपण पाहिलंच आहे. दुसरा क्लू आहे तो डनलॉप टायरवाल्या सायकलीचा. त्याचा शोध घेण्यापूर्वी आपल्याला हे तपासून पाहिलं पाहिजे की आपल्याला पक्क्या माहीत असलेल्या गोष्टी कुठल्या आहेत.
"पहिला मुद्दा असा आहे की तो मुलगा त्याच्या स्वतःच्या इच्छेने शाळेबाहेर पडला. त्याच्या खिडकीतून उतरून त्याने बाहेरचा रस्ता धरला हे नक्की. तेंव्हा त्याच्याबरोबर कोणी होतं किंवा कसं हे आत्ता आपण सांगू शकत नाही."
"खरं आहे"
"आता आपण जर्मनच्या मास्तरांकडे वळू. तो मुलगा बाहेर पडला तेंव्हा त्याने पूर्ण युनिफॉर्म घातला होता. यावरून असं म्हणता येतं की त्याला माहीत होतं की त्याला बाहेर जायचंय. पण जर्मनचे मास्तर मोजे न घालता बाहेर पडले. यावरून त्यांनी ऐन वेळी हा निर्णय घेतला होता."
"खात्रीने"
"ते का बरं गेले? कारण त्यांच्या खिडकीतून त्यांनी त्या मुलाला बाहेर जाताना पाहिलं. आणि त्याला गाठून शाळेत परत आणावं म्हणून तेही बाहेर पडले. सायकलीवर टांग टाकून त्यांनी त्या मुलाचा पाठलाग केला आणि त्यातच त्यांचा अंत झाला."
"असं दिसतंय खरं."
"आता आपल्या दृष्टीने सर्वात महत्त्वाचा भाग येतो. जर एखाद्या माणसाला एखाद्या मुलाचा पाठलाग करायचा असता तर तो त्याच्यामागे पळाला असता. त्या मुलाला गाठणं त्याला आजिबात अशक्य नव्हतं. पण जर्मनच्या सरांनी तसं केलं नाही. ते सायकलवरून निघाले. मला असं कळलंय की ते खूपच उत्कृष्ट सायकलपटू होते. याचा अर्थ त्यांच्या असं लक्षात आलं होतं की त्या मुलाकडे कुठलंतरी वेगवान वाहन आहे."
"ती दुसरी सायकल!!!"
"जरा विचार कर वॉटसन. जर्मनच्या मास्तरांचा शाळेपासून पाच मैलांवर मृत्यू होतो. तोसुद्धा बंदुकीच्या गोळीने नाही तर एका ताकदवान माणसाने केलेल्या जीवघेण्या प्रहाराने. लक्षात ठेव की एखादा लहान मुलगा अनवधानाने गोळी झाडू शकतो. याचा सरळ सरळ अर्थ असा होतो की त्या मुलाबरोबर कोणीतरी होतं आणि त्यांच्याकडे एक जलदगतीने जाणारं वाहनही होतं कारण एका उत्कृष्ट सायकलपटूला त्यांना गाठायला पाच मैल अंतर जावं लागलं. असं असलं तरीही त्या भागात बारकाईने शोध घेतल्यावर आपल्याला काय मिळालं? गायीचे बैलांचे काही ठसे फक्त मिळाले. या भागापासून पन्नास यार्डांपर्यंतच्या भागात दुसरी कुठलीही वाट नाही. या दुसऱ्या सायकलस्वाराचा या खुनाशी काहीच संबंध नाही आणि आपल्याला एकही माणसाच्या पावलाचा ठसा मिळालेला नाही."
"होम्स!! हे अशक्य आहे"
"अगदी बरोब्बर बोललास. हे खरंच अशक्य आहे.. याचा अर्थ मी काहीतरी चूक करतोय. तूही हे सगळं तुझ्या डोळ्यांनी पाहिलं आहेस. तुला यात काही चूक सापडतेय का?"
"त्यांचं डोकं फुटलं ते सायकलीवरून खाली पडल्यामुळे तर नसेल?"
"वॉटसन, दलदल आणि चिखलात पडल्यावर डोकं फुटेल?"
"आपलं डोकं चालत नाही बुवा"
"च् च् आपण यापेक्षा वाईट गोष्टी सोडवल्या आहेत. आपल्याकडे खूप काही आहे फक्त आपण त्याच्याकडे योग्य पद्धतीने पहायला हवं. पाल्मरचं काम तर संपलंय. आता डनलॉप आपल्याला कुठे घेऊन जातं ते बघूया चल."
आम्ही डनलॉप टायरचा माग धरून चालायला सुरुवात केली. थोडं अंतर जातो न जातो तोच रस्त्याने एक तिरकं वळण घेतलं आणि तो डोंगरावर उंच चढला. आता आम्ही तो ओढा मागे सोडला. आणि या कोरड्या जमिनीवर आता आम्हाला काहीच सापडेना. डनलॉपचा शेवटचा ठसा आम्हाला दिसला त्या जागेवरून तो कुठेही जाऊ शकला असता. एका बाजूला काही मैलांवर होल्डरनेस हॉल, तर एका बाजूला एक रस्ता जो चेस्टरफिल्डकडे जात होता.

Labels: ,

0 Comments:

Post a Comment

<< Home