प्रायॉरी स्कूल (४)

आम्ही चेस्टरफिल्डकडे वळलो. जरा वेळाने आम्हाला फायटिंग कॉक नावाची सराई दिसली. ती इमारत जुनाट आणि भीतीदायक दिसत होती. तिच्या छपरावर एक मोठ्या कोंबड्याची आकृती बसवलेली होती. अचानक होम्सच्या तोंडून एक अस्फुट किंकाळी बाहेर पडली. तोल सावरण्याच्या प्रयत्नात त्याने माझ्या खांद्याचा आधार घेतला. त्याचा घोटा मुरगाळला होता आणि त्याला अतिशय वेदना होत होत्या. तसाच लंगडत तो त्या इमारतीच्या दरवाज्याजवळ गेला. तिथे एक माणूस एक मातीचा काळा पाईप ओढत उभा होता.
"आपणच मि. रुबेन हायेज का?"होम्सने विचारलं.
"कोण तुम्ही? आणि तुम्हाला माझं नाव कसं ठाऊक?" त्याने विचारलं. त्याचे डोळे कावेबाज आणि कपटी होते.
"तुमच्या डोक्यावर असलेल्या फळीवर तसं लिहिलंय. आणि साधारण एखाद्या घराचा मालक कोण असावा हे ओळखणं काही अवघड नाही.
तुमच्याकडे एखादी बैलगाडी किंवा घोडागाडी आहे का हो? आम्हाला जरा देता का?"
"नाहीये माझ्याकडे"
"मला माझा पाय जमिनीला टेकवतासुद्धा येत नाहीये हो"
"नका टेकवू मग"
"पण मला चालता येणार नाही ना"
"मग लंगडी घाला"
हायेजसाहेबांचं बोलणं एकूणच उद्धटपणाचं होतं पण होम्सने ते हसून सोडून दिलं.
"हे बघा राव, माझी परिस्थिती फारच अवघड आहे. त्यामुळे मी कोणत्या वाहनातून घरी जातो आहे हे मला मुळीच महत्त्वाचं वाटत नाही."
"मलाही."
"माझं काम फार महत्त्वाचं आहे. मी वाटल्यास तुम्हाला भाडं देतो पण मला एखादी सायकल तरी द्या वापरायला."
हे ऐकून मात्र त्याने लगेच कान टवकारले.
"कुठंशी जायचंय तुम्हाला?"
"होल्डरनेस हॉलमधे"
"लॉर्डसाहेबांचे दोस्त दिसताय..." आमच्या चिखलाने माखलेल्या अवतारांकडे तुच्छतेने पाहतं तो खवचटपणाने म्हणाला.
होम्स जणू काही एखादा मोठा विनोदच झाला आहे असा हसायला लागला.
"आम्हाला पाहून त्यांना नक्कीच आनंद होईल."
"का बरं?"
"कारण त्यांच्या हरवलेल्या मुलाचा ठावठिकाणा सांगायला आम्ही त्यांच्याकडे जातो आहोत. "
हे ऐकून तो एकदम दचकला.
"काय सांगता काय? तुम्ही त्याला शोधताय की काय?"
"तो लिव्हरपूलमधे आहे अशी पक्की बातमी कळली आहे. तो कुठल्याही क्षणी इथे येऊन पोहोचेल."
त्याच्या चेहऱ्यावरून कसलीतरी छाया सरकून गेली. अचानक त्याच्या उग्र, दाढीचे खुंट वाढलेल्या चेहऱ्यावर सौजन्याचे भाव उमटले.
"तसं मला ड्यूकसाहेबांशी काही देणंघेणं नाही. एके काळी मी त्यांच्या वाड्यावर गाडीवान म्हणून होतो खरा. पण त्यांनी मला फार क्रूरपणे वागवलं. शेवटी माझी काहीच चूक नसताना त्यांनी निर्दयपणे मला नोकरीवरून काढून टाकलं.
पण त्यांच्या मुलाचा तपास लागला हे ऐकून मला आनंदच झाला आहे. ही बातमी त्यांच्यापर्यंत पोहोचवायला मी तुम्हाला मदत करीन."
"आभारी आहे मी तुमचा. आधी आम्हाला काहीतरी खायला देता का? ते झालं की मग तुमची सायकल आम्हाला द्या." होम्स म्हणाला.
"पण माझ्याकडे एकही सायकल नाहीये."
होम्सने खिशातून एक नाणं काढून त्याच्यासमोर धरलं.
"अरे बाबा, माझ्याकडे सायकल नाही. हॉलपर्यंत जायला मी तुम्हाला दोन घोडे देईन हवं तर."
"ठीक आहे. आमच्या पोटोबा उरकला की आपण यावर बोलू." होम्स म्हणाला.
तिथल्या दगडी , रंग उडालेल्या स्वयंपाकघरात आल्यावर मात्र ज्या विद्युतवेगाने होम्सचा मुरगळलेला पाय बरा झाला तो पाहून मी उडीच मारली. हे सगळं होईपर्यंत रात्र पडायला आली होती आणि दिवसभर आमच्या पोटात अन्नाचा कणही नव्हता. त्यामुळे हातातोंडाची गाठ पडल्यावर इतर सगळे विचार आपोआपच बंद झाले.
होम्स मात्र नेहमीप्रमाणे आपल्याच विचारात दंग होता. मधेच उठून एकदोनदा खिडकीजवळ जाऊन त्याने अस्वस्थपणे बाहेर नजर टाकली. खिडकीतून बाहेरचं विस्तीर्ण आवार दिसत होतं. तिथेच थोडं पलिकडे एक लहानसा लोहाराचा भाता होता आणि तिथे एक लहान मुलगा काम करत होता. त्याच्या समोरच्या बाजूला एक तबेला होता. होम्स परत आला . पण खाली बसता बसता तो अचानक ताडकन उठून उभा राहिला आणि माझ्याकडे वळून म्हणाला " कोडं सुटलं वॉटसन! तुला आठवतंय? आपल्याला गायीच्या खुरांचे ठसे सापडले होते..."
"हो. चिक्कार ठसे होते तिथे"
"कुठे होते?"
"कुठे म्हणजे? सगळीकडे होते. झऱ्याजवळच्या चिखलात, पुढे वाटेवर, हायडेगर जिथे पडले तिथे शेजारी."
"अगदी बरोबर! आता मला सांग, आज दिवसभरात डोंगरावर तुला किती गायी दिसल्या?"
"एकही नाही."
"आपल्याला दिवसभरात गायीच्या पावलांच्या इतक्या खुणा दिसल्या पण एकही गाय कुठे दिसली नाही हे तुला जरा विचित्र वाटत नाही का?"
"हो. विचित्र आहे खरं."
"आता नीट आठवायचा प्रयत्न कर. तुला ते ठसे कसे होते हे आठवतंय का?"
"हो"
"तुला आठवतंय? ते ठसे काही वेळा असे होते
---: : : : :--- ,
काही वेळा '---: . : . : . : .---' असे,
तर कधीकधी "---. ' . '. ' .
असे दिसत होते".
त्याने त्याच्या ताटलीतले ब्रेडचे तुकडे नीट रचून मला दाखवले.
"नाही बुवा. मला इतकं नाही आठवत"
"पण मला आठवतंय. अगदी स्पष्टपणे. मी पैज लावू शकतो यावर. आपल्याला जरा सवड झाली की मी तुला दाखवीन परत एकदा.
देवा... तेंव्हाच ही गोष्ट माझ्या लक्षात कशी आली नाही? मी इतका दूधखुळा आहे का?"
"कुठली गोष्ट?"
"मधेच संथपणे चालणारी, मधेच रेंगाळणारी, मधेच चौखूर उधळणारी गाय वैशिष्ट्यपूर्णच म्हटली पाहिजे. वॉटसन, इतक्या बेमालूमपणे ही गोष्ट घडवून आणणारं हे डोकं एखाद्या एखाद्या खेडवळ माणसाचं नक्की नाही.
चल. आकाश निरभ्र आहे. त्या भात्याजवळ फक्त तो मुलगाच आहे. आपण जरा पाहणी करून येऊ. "
त्या तबेल्यात दोन घोडे उभे होते. त्यांच्याकडे नीट लक्ष दिलेलं दिसत नव्हतं. त्यांचे केस राठ झाले होते. होम्सने त्यातल्या एकाचा मागचा पाय वर उचलून त्याच्या टाचेचं निरीक्षण करायला सुरुवात केली.
"जुनेच नाल नव्याने ठोकलेले दिसतायत. ..... नाल जुने आणि खिळे मात्र नवे! ही केस खास आहे नक्की. चल आता जरा त्या भात्याजवळ जाऊ या"
त्या पोऱ्याने आमच्याकडे साफ दुर्लक्ष केलं. जमिनीवर पसरलेल्या लोखंडाच्या आणि लाकडाच्या पसाऱ्यात डावीकडे-उजवीकडे नजर फिरवत होम्स काहीतरी शोधत होता. अचानक आमच्या मागून कोणीतरी आलं. पाहतो तर दस्तुरखुद्द घरमालक तिथे उभा . त्याचा चेहरा संतापाने लाल झाला होता. डोळ्यात रक्त उतरलं होत. त्याची मुद्रा हिंस्र दिसत होती. आपल्या हातातली लोखंडी दांडा असलेली काठी त्याने इतक्या खुनशीपणाने आमच्यावर उगारली की माझ्या खिशात रिव्हॉल्व्हर आहे या गोष्टीचा मला अतिशय आनंद झाला."
"भुरट्यांनो, इथे काय करताय?" दात ओठ खात तो किंचाळला.
त्याच्याकडे बघून अत्यंत शांतपणाने होम्स म्हणाला, "काय झालं मि. रुबेन हायेज, आम्हाला काहीतरी नको ते सापडेल अशी तुम्हाला भिती वाटली की काय?"
आपला संताप आवरायला त्याला बरेच कष्ट पडलेले दिसले. मोठ्या प्रयत्नांनी त्याने एक उसनं हसू चेहऱ्यावर आणलं. ते त्याच्या संतप्त मुद्रेहूनही कितीतरी अधिक भेसूर दिसत होतं.
" हे पाहा , माझ्या भट्टीत तुम्हाला काय हवं ते तुम्ही खुशाल शोधा पण माझ्या परवानगीशिवाय माझ्या भानगडीत उगाचच नाक खुपसणारी माणसं मला मुळीच आवडत नाहीत. तेंव्हा जितक्या लौकर तुम्ही इथला मुक्काम आटोपता घ्याल तितका मला जास्त आनंद होईल."
ठीक आहे मि. हायेज, हरकत नाही. मी तुमच्या तबेल्यात एक नजर टाकली आहे आणि मला वाटत मी चालतच जाईन. तसंही हे अंतर काही फार नाही नाही का?"
"दोन मैल लागतात. आणि हा हॉलकडे जायचा रस्ता."
आम्ही तिथून बाहेर पडेपर्यंत तो खुनशी नजरेने आमच्याकडे रोखून पाहतं होता. आम्ही त्या रस्त्यावरून फार पुढे गेलो नाही. तिथल्या वळणावर, आम्ही त्याच्या नजरेच्या टप्प्याच्या बाहेर जाताच होम्स थांबला.
"त्या इमारतीत बरंच ऊबदार वाटत होतं ना. आपण तिथून जितकं लांब जातोय तितकं सगळं गार गार वाटायला लागलंय. मला वाटतं आपण काही वेळ इथंच थांबावं."
"खरं आहे. या रुबेनला सगळं ठाऊक आहे हे तर दिसतंच आहे." मी म्हणालो.
"तुलाही असंच वाटतंय ना? इथे घोडे आहेत, लोहाराचा भाता आहे. ही जागा निश्चितच मला आकर्षित करणारी आहे. कुणाच्या लक्षात येणार नाही अशा पद्धतीने आपण पुन्हा एकदा थोडं निरीक्षण करू या."
डोंगराशेजारच्या रस्त्यावरून आम्ही चाललो होतो. तितक्यात होल्डरनेस हॉलकडून एक सायकलस्वार वेगाने आमच्या दिशेने येताना आम्हाला दिसला.
"वॉटसन! लप!" माझ्या खांद्याला जोराचा हिसका देऊन मला खाली खेचत होम्स ओरडला.आम्ही खाली झुडुपांमधे लपतो न लपतो तोच तो स्वार वेगाने आमच्या शेजारून पुढे गेला. त्याच्या मागे उठलेल्या धुराळ्यातून मला एक घाबरलेला फिकट चेहरा दिसला. तो जेम्स विल्डर होता. कसल्यातरी धक्क्याने त्याने आ वासला होता आणि डोळे विस्फारले होते.
"ड्यूकसाहेबांचा सेक्रेटरी! चल वॉटसन. तो काय करतोय हे पाहायला हवं."
एका दगडावरून दुसऱ्या दगडावर उड्या मारत आम्ही एका अशा जागी येऊन पोचलो जिथून त्या घराचा दरवाजा स्पष्ट दिसत होता. त्याच्याशेजारी, भिंतीपाशी विल्डरची सायकल होती. घराच्या आवारात किंवा खिडक्यांमधून कुठल्याही प्रकारची हालचाल जाणवत नव्हती. होल्डरनेस हॉलच्या उंच मनोऱ्यांच्या मागे सूर्य बुडाला आणि संधिप्रकाशाने आम्हाला वेढून टाकलं.
तेवढ्यात एका घोडागाडीच्या दोन बाजूंना उजळलेले दोन दिवे आम्हाला दिसले, टापांचा आवाज आला आणि काही क्षणांतच प्रचंड वेगाने ती गाडी फायटिंग कॉकच्या दिशेने धावू लागली.
"वॉटसन, तुला काय वाटतंय? काय झालं असेल ?" कुजबुजत्या स्वरात होम्स म्हणाला
"कोणीतरी पळ काढलाय"
"एकच माणूस उतरलाय. आणि हा निश्चितपणे जेम्स विल्डर नाही कारण तो स्वतःच दरवाज्यात उभा आहे."
अंधारात लालसर प्रकाशाचा एक चौकोन उजळून निघाला. त्या प्रकाशात जेम्स विल्डरची काळी आकृती दिसत होती. तो दारातून बाहेर वाकून कोणाचीतरी वाट पाहात होता. काही क्षणातच कुठेतरी पावलं वाजली. तिथे अजून एक आकृती प्रकट झाली आणि त्याच क्षणी तो दरवाजा आणि त्याचबरोबर तो प्रकाश हे दोन्हीही बंद झाले. पाच मिनिटांनंतर पहिल्या मजल्यावरचा एक दिवा लागला.
"आपल्या मित्राचं वागणं मोठं विचित्र दिसतंय बुवा... हे पाहुणे फारच मोठे दिसताहेत आणि बरेच महत्त्वाचेही असावेत. पण या अवेळी जेम्स विल्डर इथे काय करतोय? चल वॉटसन, थोडासा धोका पत्करावा लागला तरी चालेल पण आपल्याला हालचाल केली पाहिजे."
दबक्या पावलांनी रस्ता ओलांडून आम्ही त्या दगडी कुंपणापाशी जाऊन पोचलो. तिथे जवळच ती सायकल टेकवून ठेवली होती.
होम्सने एक काडी पेटवून तिच्या मागच्या चाकाजवळ धरली आणि तो हसला. मी पाहिलं तर त्या सायकलीला डनलॉपचं टायर होतं.
आमच्या बरोब्बर डोक्यावरच्याच खिडकीत तो दिवा लावलेला होता.
"मला त्या खिडकीतून आत डोकावून पाहायचाय. वॉटसन, तू जरा भिंतीवर ओणव्याने उभा राहतोस का?"
पुढच्याच क्षणी तो माझ्या खांद्यावर चढला. पण क्षणभरातच तो पुन्हा खाली उतरला.
"मित्रा, आजचा दिवस बराच खडतर होता आणि आपण तो सार्थकी लावलेला आहे. इथून शाळा बरीच लांब आहे त्यामुळे जितक्या लवकर आपण चालायला लागू तितकं चांगलं."
परतीच्या वाटेवर त्याने काही केल्या आपलं तोंड उघडलं नाही आणि एकदाचे आम्ही शाळेजवळ पोचल्यावर तो लगेच आतही गेला नाही. मॅकलटन स्टेशनवर जाऊन त्याने काही तारा पाठवल्या. रात्री उशीरा त्याचं आणि डॉक्टरांचं बोलणं माझ्या कानावर पडलं. हायडेगरांच्या मरणाबद्दल तो त्यांचं सांत्वन करत होता. आणि एवढं सगळं होऊनही रात्री उशीरा जेंव्हा तो माझ्या खोलीत आला तेंव्हा तो सकाळी होता तितकाच उत्साही आणि तत्पर दिसत होता.
"सगळं काही आलबेल आहे मित्रा. उद्या संध्याकाळच्या आत आपण हे रहस्य सोडवलेलं असेल." तो मला म्हणाला.