डू नॉट पास गो (जेफ्री आर्चर)

१९८६
शेरीन, हमीद झेबारीची बायको त्याला विमानतळावर सोडायला म्हणून गाडी चालवत होती. हमीदने तिच्याकडे एक नजर टाकली आणि तो स्वतःशीच हसला. पाच वर्षांपूर्वी त्या दोघांनी राजनैतिक आश्रित म्हणून अमेरिकेत पहिल्यांदा पाऊल टाकलं तेंव्हा तो या दिवसाची कल्पनासुद्धा करू शकत नव्हता. पण पाच वर्ष अमेरिकेतल्या मुक्त वातावरणात काढल्यानंतर इथे कुठलीही गोष्ट अशक्य नाही या गोष्टीवर त्याचा हळूहळू विश्वास बसू लागला होता.
"पापा तुम्ही कधी परत येणार?" मागच्या सीटवरून एक चिमणा आवाज आला. हमीदने मागे वळून पाहिलं. त्याच मुलगा नदीम आणि मुलगी मे हे दोघंजण तिथे सीटबेल्ट्स बांधून बसले होते. मे इतकी लहान होती की पापा गावाला जाताहेत म्हणजे काय हेच तिला समजत नव्हतं
"पंधरवड्यात परत येतो बघ!" हमीद म्हणाला "मी आलो की आपण खूप मज्जा करू ! "
"पंधरवडा किती लांब असतो?" मागून पुन्हा प्रश्न आला
"चौदा दिवस" तो म्हणाला
"आणि चौदा रात्री!" असं म्हणत शेरीननी गाडी पार्किंग लॉटमधे थांबवली आणि एक बटण दाबून डिकीचं झाकण उघडलं. हमीदने घाईघाईने त्याच्या सामानाच्या पिशव्या खाली काढल्या. गाडीचं मागचं दार उघडून त्याने आधी त्याच्या मुलीला कडेवर घेतलं आणि मग त्याच्या मुलाला. मेनी भोकाड पसरलं होतं. तो गावाला जात होता म्हणून नाही, तर गाडी थांबली की ती अशीच रडायची म्हणून. पण तिचं रडं थांबवायचा उपाय अगदी सोपा होता. हमीदच्या मिशीच्या जंगलाशी खेळायला लागली की तिचं रडू आपोआप बंद व्हायचं
"पापा, बघा हं, चौदा दिवस!" त्याच्या मुलाने त्याला बजावलं. हसत हसत त्याने त्या तिघांचा निरोप घेतला. खरं म्हणजे चौघांचा कारण त्याचं तिसरं अपत्य जगात येऊ घातलं होतं.
"आम्ही इथेच तुझी वाट पाहू" शेरीननी त्याला ओरडून सांगितलं.
त्याच्या सहा रिकाम्या बॅगा चेक इन केल्यावर तो टर्किश एअरलाइन्स च्या काऊन्टरवर आला. दर वर्षी याच फ्लाईटने दोनदा सफर करत असल्याने त्याला कुणाला काही विचारायची गरज पडली नाही. चेक इनच्या सगळ्या जबाबदाऱ्या पार पडल्या तेंव्हा त्याच्याकडे अजून एक तास रिकामा वेळ होता. वेळ काढण्यासाठी तिथल्या कॉफी काऊन्टरवर जाऊन त्याने कॉफी घेतली. पॅन ऍम कंपनीच्या बी -५ डेस्कवर अर्धा तास आधी जाणाऱ्या लोकांची रांग होती. त्रेसष्ठ डॉलर जादा भरून ही चैन करता येत असे. पण तो नेहेमी त्रेसष्ठ डॉलर वाचवायचा. "छे, या अमेरिकनांना चांगली कॉफी करताच येत नाही..." असा विचार करतानाच त्याला अस्सल तुर्की कॉफीची आठवण आली. अर्थात अमेरिका बहाल करत असलेल्या स्वातंत्र्याकडे बघितलं तर तुर्की कॉफीवर पाणी सोडणं हे फारच लहानसं बलिदान होतं...
लाऊडस्पीकरवरून त्याच्या तिकिटाच्या रांगेतल्या प्रवाश्यांना विमानात चढायला सांगितल्यावर तो तत्परतेने आत गेला. त्याला इकॉनॉमी क्लासमधली दोन रांगांच्या मधली, वाटेजवळची जागा मिळाली होती."अजून अशा फक्त दहा खेपा, की मग आपण बिझिनेस क्लास मधून जाऊ शकू" तो स्वतःशीच म्हणाला.आता तो त्याच्या ओळखीच्या प्रदेशात चालला होता. त्याने खिडकीतून बाहेर पाहिलं आणि त्याच्या आश्रयदात्या देशाचा मनोमन कृतज्ञतेने निरोप घेतला विमानाने आकाशात झेप घेतली तेंव्हा त्याच्या मनाने पाच वर्ष मागे भरारी मारली होती....
दोन वर्षं कृषी मंत्री म्हणून काम केल्यानंतर सद्दामने त्याची कॅबिनेटमधून हाकालपट्टी केली होती. त्या वर्षी गव्हाच्या पिकाची वाट लागली होती. पीपल्स आर्मीचा वाटा, दलालांचा वाटा वजा जाऊन इराकी जनतेच्या वाट्याला आलेला गव्हाचा साठा फारच तोकडा होता. या परिस्थितीचं खापर कोणाच्या तरी डोक्यावर फोडणं भाग होतं आणि बळीचा बकरा बनवायला कृषी मंत्र्याइतका लायक माणूस दुसरा कोण असणार? हमीदचे वडील एक साधे गालिच्यांचे व्यापरी होते. त्यांची इच्छा होती की हमीदने घरच्याच व्यवसायात लक्ष घालावं. या जगातून जाण्यापूर्वी त्यांनी हमीदला बजावून सांगितलं होतं की कृषी खातं घेऊ नकोस कारण त्या पदावरची मागची तीन माणसं त्यांचं मंत्रीपद काढून घेतलं जाऊन नाहीशी झाली होती. इराकमधे 'नाहीसं होणं' म्हणजे काय हे सर्वश्रुतच होतं. पण महीदने ती जबाबदारी स्वीकारली. पहिल्या वर्षी पीक चांगलं आलं होतं. "शेवटी कृषी खातं ही शिडीची पहिली पायरी आहे आणि खुद्द सद्दामने नुकताच आपला उल्लेख माझा जवळचा मित्र असा नव्हता का केला?" त्याने स्वतःला समजावलं होतं. वयाच्या बत्तीसाव्या वर्षी सगळ्यांनाच वाटतं की आपण अमर आहोत म्हणून...
त्याच्या वडिलांची भविष्यवाणी खरी ठरली. आणि सद्दामची गैरमर्जी झाल्याबरोबर त्याचे सगळे 'जवळचे मित्र' वाळवंटात पडलेल्या बर्फाच्या तुकड्याप्रमाणे अदृश्य झाले.
भविष्याची तरतूद मात्र हमीदने काळजीपूर्वक केली होती. दर आठवड्याला त्याच्या कॅबिनेट मंत्रयाच्या खात्यातून तो गरजेपेक्षा थोडीशीच जास्त रक्कम काढायचा. आणि हे जादा पैसे रस्त्याच्या कडेला उभ्या असणाऱ्या दलालांकडून अमेरिकन डॉलर्स मधे बदलून घ्यायचा.दर वेळी थोडेच पैसे बदलून घेण्याची आणि एकाच दलालाकडे दुसऱ्यांदा न जायची काळजी मात्र त्याने घेतली होती. हो कारण इराकमधे सगळेजणच गुप्तहेर होते...
ज्या दिवशी त्याला पदच्युत करण्यात आलं त्या दिवशी गादीखाली ठेवलेल्या नोटा त्याने मोजल्या. त्याच्याकडे एकंदर अकरा हजार दोनशे एकवीस अमेरिकन डॉलर्स जमले होते.बगदादमधे आठवडा गुरुवारी संपत असल्यामुळे त्याच आठवड्यातल्या गुरुवारी पहाटे त्याने आणि त्याच्या बायकोने अर्बिलला जाणारी बस पकडली. त्याची मर्सीडीज मुद्दामच त्याच्या भल्याथोरल्या शासकीय निवासस्थानासमोर उभी करून ठेवलेली होती. त्या दोघांजवळचं सामान म्हणजे फक्त त्यांचे दोघांचे पासपोर्ट्स, त्याच्या बायकोच्या ढगळ कपड्यांमधे लपवलेल्या डॉलर्सच्या नोटा आणि सीमेपर्यंत पोहोचायला पुरतीक इतके दिनार. बस्स.
अर्बिलला जाणाऱ्या बसमधे कोणीही त्यांचा शोध घेणार नव्हतं. अर्बिलला पोचल्यावर त्यांनी सुलेमानियापर्यंत एक टॅक्सी केली. त्याच्याकडचे जवळ्जवळ सगळे दिनार एव्हाना संपले होते. सुलेमानियामधे एका स्वस्त हॉटेलमधे ते दोघे रात्रभर सकाळची वाट बघत जागत बसले होते. दुसऱ्या दिवशी पहाटे एका बसमधून ते कुर्दिश्स्थानला निघाले. संध्याकाळी ते कुर्दिश पर्वतरांगांच्या पायथ्याशी झोखोला पोहोचले. इथून पुढचा प्रवास सगळ्यात संथ गतीने झाला. एका कुर्दिश स्मगलरने दोनशे डॉलर्सच्या मोबदल्यात (तो दिनारांकडे बघायलाही तयार नव्हता ! ) खेचरांच्या पाठीवरून त्यांना तुर्की सीमेजवळ आणून सोडलं. तिथून तुर्कस्तानमधल्या पहिल्या गावापर्यंतचा प्रवास त्यांनी पायी करायचा होता. पहाटे त्यांनी चालायला सुरुवात केली आणि संध्याकाळी ते किमझी रेंगा नावाच्या गावात पोहोचले. रेल्वे स्टेशनवर त्यांनी अजून एक रात्र जागून काढली. पहाटे त्यांना इस्तंबूलला जाणारी गाडी मिळाली. हमीद आणि शेरीन शरणागत म्हणून तुर्कस्तानच्या राजधानीत - इस्तंबूलला येऊन पोहोचले.
तिथे पोहोचल्यावर सर्वप्रथम हमीदने इझ बॅंकेत जाऊन त्याच्याजवळचे दहा हजार आठशे डॉलर्स भरून टाकले. मग तो अमेरिकन दूतावासात गेला. त्याचा आणि बायकोचा पासपोर्ट तिथे देऊन त्याने राजनैतिक शरणागतीची याचना केली. त्याच्या वडिलांनी त्याला सांगितलं होतं की नुकताच पदच्युत झालेला इराकी कॅबिनेट मंत्री म्हणजे अमेरिकन लोकांसाठी हवीहवीशी गोष्ट असते.
अमेरिकन दूतावासाने एका पंचतारांकित हॉटेलमधे त्यांची राहण्याची व्यवस्था केली आणि तडक मायदेशी खलिता रवाना केला. वॉशिंग्टनकडून काय उत्तर येतंय यावर पुढचं सगळं अवलंबून होतं आणि ते उत्तर मिळताक्षणीच ते त्याला कळवणर होते .पण या सगळ्याला नक्की किती वेळ लगेल हे कोणीच सांगू शकत नव्हतं. या वेळेचा सदुपयोग करायचं हमीदने ठरवलं.
इस्तंबूलमधल्या गालिच्यांच्या बाजारपेठेत त्याच्या वडिलांना चांगली पत होती. त्याने या बाजारपेठांमधे फेरफटका मारला. त्याच्या वडिलांच्या कितीतरी मित्रांनी त्याच्या वडिलांच्या व्यापारी कौशल्याच्या, त्यांच्या कितीतरी लिटर कॉफी पिण्याच्या आठवणी काढत त्याची चांगली सरबराई केली. विशेषतः तो अमेरिकेला जाणार आहे आणि तिथे उदरनिर्वाहाच्या त्याच्या काय योजना आहेत हे ऐकून तर ते फारच खूश झाले.आठवड्याभरातच झेबारी कुटुंबाला अमेरिकेचा व्हिसा मिळाला आणि अमेरिकन सरकारच्या खर्चाने ते वॉशिंग्टनला रवाना झाले. त्यांच्या सामानात तेवीस तुर्की गालिच्यांचा समावेश होता.
वॉशिंग्टनला पोहोचल्यावर सी आय ए कडून पाच दिवस हमीदची कसून चौकशी झाली. शेवटी त्याने केलेल्या बहुमोल अशा मदतीबद्दल त्याचे आभार मानण्यात आले आणि त्याला सोडून देण्यात आलं. हमीद, त्याची गरोदर बायको आणि तेवीस गालिचे न्यू यॉर्कला दाखल झाले. मॅनहॅटनच्या पूर्वभागात योग्य दुकान शोधून काढायला हमीदला सहा आठवडे लागले. त्या दुकानदाराशी पाच वर्षांचा करार केल्यावर त्यांनी एक भाड्याचं घर घेतलं आणि अभिमानाने आपल्या नवीन नावांची पाटी दाराबहेर लावली.त्यानंतर तीन महिन्यांनी त्याने त्याच्याकडचा पहिला गालिचा विकला तेंव्हा त्याच्याकडची शिल्लक गंगाजळी संपत आली होती.
अमेरिकेत गेल्याला एक वर्ष पूर्ण झालं तेंव्हा त्याने तेवीसपैकी सोळा गालिचे विकले होते. त्याच्या लक्षात आलं की लौकरच त्याला इस्तंबूलला एक फेरी मारावी लागणार आहे.
या गोष्टीला आता चार वर्षं झाली होती. नुकतंच झेबारी कुटुंब पश्चिम भागात, दुकानाच्या वरच्या मजल्यावर एका लहानश्या पण स्वतःच्या अपार्टमेंटमधे रहायला गेलं होतं. हमीद शेरीनला नेहेमी म्हणायचा की ही फक्त सुरुवात होती. तो आता स्वतःला पूर्णपणे अमेरिकन समजायला लागला होता. अमेरिकेने बहाल केलेल्या निळ्या पासपोर्टच्या पुस्तकाचा त्याला अभिमान होता. सद्दाम असेपर्यंत तो कधीच त्याच्या देशात जाऊ शकणार नाही हे त्याला ठाऊक होतं. त्याचं घर आणि इतर मालमत्ता केंव्हाच सरकारजमा झाली होती आणि त्याला फाशीची शिक्षा घोषित झाली होती. आपण आयुष्यात कधीही बगदादमधे पाऊल टाकू शकणार नाही हे त्याला कळून चुकलं होतं. ...
लंडनला इंधन भरून घेतल्यावर त्याचं विमान वेळेच्या आधीच इस्तंबूलच्या अतातुर्क आंतरराष्ट्रीय विमानतळावर उतरलं. हमीदने त्याच्या नेहेमीच्या हॉटेलमधे जागा राखून ठेवली होती. इस्तंबूलच्या गजबजलेल्या वातावरणात आल्यावर त्याला खूप बरं वाटलं. या दोन आठवड्यांचा सदुपयोग कसा करायचा याचे आडाखे बांधायला त्याने सुरुवात केली.
या खेपेला त्याला जवळजवळ साठ गालिचे विकत घ्यायचे होते. एकूण एकतीस दुकानदारांना भेट द्यायची होती. त्याचे पुढचे चौदा दिवस गडबडीचे जाणार होते. कारण अस्सल आणि कडक तुर्की कॉफीचे बुधलेच्या बुधले रिचवत त्याला गालिच्याच्या योग्य किमतीसाठी घासाघीस करावी लागणार होती. दुकानदाराने सुरुवातीला सांगितलेली किंमत ही गालिच्याच्या मूळ किमतीपेक्षा तिप्पट असते हे त्याला माहीत होतं. त्यामुळे तासन.ह तास बोलणी केल्यावर शेवटी हमीदच्या मनात असलेला आकडा ऐकायला मिळायचा. पण त्याच्या वडिलांप्रमाणेच हमीदलाही हा सगळा प्रकार मनापासून आवडायचा.
पंधरवडा उलटला तेंव्हा एकवीस हजार डॉलर्सच्या मोबदल्यात हमीदने सत्तावन्न गालिचे घेतलेले होते. हा माल उत्कृष्ठ तर होताच पण न्यू यॉर्कच्या चोखंदळ रसिकांच्या पसंतीला उतरणाराही होता हे हमीदला अनुभवाने माहीत होतं. हे गालिचे विकून त्याला कमीत कमी एक लाख अमेरिकन डॉलर्स नक्कीच मिळाले असते. तो स्वतःवरच खूश झाला. आत्ताच आपण पॅन ऍमच्या फ्लाईटने का जाऊ नये? त्याने स्वतःलाच विचारले. याच क्षणाची वाट बघत त्याने दर वेळी त्रेसष्ठ डॉलर्स नव्हते का वाचवले!
तो शेरीन आणि मुलांना भेटायला अगदी अधीर झाला होता. विमान सुटायच्याही आधीच पॅन ऍमच्या अमेरिकन हवाई सुंदरीचा न्यू यॉर्क अक्सेन्ट आणि आश्वासक हास्य यामुळे त्याला घरच्यासारखं वाटायला लागलं होतं. जेवण झाल्यावर सिनेमा बघण्याऐवजी झोप काढायचं त्याने ठरवलं. २०२५ मधे त्याचा मुलगा अमेरिकेचा राष्ट्राध्यक्ष झाला आहे अशी गोड स्वप्नं रंगवत तो गाढ झोपी गेला.
अचानक एका दक्षिण अमेरिकी आवाजाने लाऊड स्पीकरवर बोलायला सुरुवात केली." लेडिज ऍंड जन्टलमन, मी तुमचा कॅप्टन बोलतो आहे. तुमच्या झोपेत किंवा सिनेमात व्यत्यय आणल्याबद्दल मी दिलगीर आहे. पण आपल्या विमानात एक लहानसा तांत्रिक दोष उत्पन्न झाला आहे.यात काळजी करण्यासारखं काही नाहीये पण इथल्या एअर ट्रॅफिक कन्ट्रोलरचं असं म्हणणं आहे की आपण जवळच्या विमानतळावर उतरून दुरुस्ती पूर्ण करून घ्यावी आणि मगच पुढे जावं. या गोष्टीला साधारण एक तासाभराचा वेळ लागेल पण हा वेळ आपण पुढे भरून काढायचा प्रयत्न करू या...""
हमीदला एकदम खडबडून जाग आली.
"हा आपला अधिकृत थांबा नसल्यामुळे तुम्हाला विमानातून खाली उतरता येणार नाही पण आम्ही बगदादला जाऊन आलो अशी फुशारकी तुम्ही नक्कीच मारू शकाल!"
हमीदला त्याच्या देहातलं अवसान गळाल्यासारखं वाटलं. त्याने आपला चेहरा दोन्ही हातात लपवला. हवाई सुंदरी धावत त्याच्याजवळ आली.
"तुम्हाला बरं वाटत नाहीये का?"
"मला आत्ताच्या आत्ता कॅप्टनला भेटायचंय..." त्याच्या चेहऱ्यावरचे गोंधळलेले भाव पाहून तिने त्याला एका गोल जिन्याने फर्स्ट क्लास लाऊन्जमधून पायलटच्या केबिनमधे नेलं.कॉकपिटच्या दरवाज्यावर टकटक करून तिने तो उघडला आणि कॅप्टनला ती म्हणाली, "एका प्रवाश्याला तुमच्याशी बोलायचंय सर..."
"येऊ दे त्याला" कॅप्टन म्हणाला.
हमीदला आत्तापर्यंत कंप सुटला होता. "काय झालं सर? मी तुम्हाला काय मदत करू शकतो?" कॅप्टननं त्याला विचारलं.
"माझं नाव हमीद झेबारी. मी अमेरिकन नागरिक आहे. तुम्ही जर हे विमान बगदादमधे उतरवलंत तर मी पकडला जाईन आणि हाल हाल करून मला ठार मारलं जाईल. मी एक राजनैतिक शरणागत आहे आणि इथल्या राजवटीचे प्रतिनिधी मला ठार करायला मागेपुढे पाहणार नाहीत..." त्याच्या चेहऱ्याकडे केवळ एक कटाक्ष टाकताच कॅप्टनला हे कळून चुकलं की तो खरं बोलत होता.
"जिम, सूत्रं हातात घे... आणि लॅंड करायची परवानगी मिळताक्षणी मला कळव..." आपल्या को-पायलटला फर्मान सोडून पायलटने आपले सीट बेल्ट्स सोडवले आणि हमीदला घेऊन फर्स्ट क्लासच्या एका कोपऱ्यात तो येऊन बसला.
"मला जरा सविस्तर सांगा काय झालंय ते..."पुढच्या काही मिनिटांमधे हमीदने त्याला बगदाद का आणि कसं सोडायला लागलं आणि तो अमेरिकेत कसा येऊन पोचला हे कॅप्टनला सांगितलं.त्याचं बोलणं ऐकल्यावर कॅप्टन म्हणाला, " तुम्ही घाबरून जाऊ नका. कोणालाही विमानातून उतरावं लागणार नसल्यामुळे कोणाचेही पासपोर्ट्स तपासले जाणार नाहीत. तुम्ही असं करा, इथेच फर्स्ट क्लासमधे थांबा म्हणजे तुम्हाला मला लगेच गाठता येईल. तोवर मी जरा माझ्या सहकाऱ्यांना या प्रकाराची कल्पना देऊन येतो..."
कॅप्टनने एवढा धीर दिल्यावरही कॅप्टन निघून गेल्यावर हमीद पुन्हा थरथर कापायला लागला.
"मी तुमचा कॅप्टन बोलतोय. आपल्याला बगदाद विमानतळाकडून परवानगी मिळालेली आहे आणि आपण खाली उतरायला सुरुवात केली आहे. साधारण वीस मिनिटात आपण खाली उतरू आणि धावपट्टीच्या अगदी शेवटच्या टोकाला थांबून इंजिनीअर्सच्या जीपची वाट पाहू. ज्या क्षणी आपलं दुरुस्तीचं काम पूर्ण होईल त्या क्षणी आपण पुन्हा झेप घेऊ शकू."
प्रवाश्यांनी एक सुस्कारा सोडला. हमीदने खुर्चीचा हात घट्ट धरला. आपण काही खाल्लं नसतं तर बरं झालं असतं असं त्याला वाटायला लागलं. पुढची वीस मिनिटं तो जीव मुठीत धरून बसला होता आणि जेंव्हा चाकं त्याच्या जन्मभूमीला टेकली तेंव्हा तर तो जवळजवळ बेशुद्धच पडला.
पोर्टहोलमधून त्याला बगदाद विमानतळाचा चिरपरिचित परिसर दिसत होता. तिथल्या इमारतींच्या टपावर सशस्त्र सैनिक उभे होते.हमीदने अल्लाची करुणा भाकली. येशू ख्रिस्ताकडे प्रार्थना केली. शेवटी त्याने रोनाल्ड रेगनचीही मनोमन प्रार्थना केली.
पुढची पंधरा मिनिटे तो एका जीपचा आवाज ऐकत होता. ती त्या विमानाच्या स्टारबोर्डखाली येऊन थांबली.त्या जीपमधून दोन इंजिनीअर्स खाली उतरले. त्यांनी अवजड उपकरणांच्या पिशव्या घेतल्या होत्या. एका क्रेनवरून ते विमानाच्या पंखापर्यंत आले. त्यांनी पंखाजवळच्या इंजिनाचे स्क्रू काढायला सुरुवात केली. साधारण चाळीस मिनिटांनी त्यांनी ते स्क्रू पुन्हा जोडले आणि ते जीपमधे बसले. हमीद हे सगळं श्वास रोखून पहात होता. त्याला जरा बरं वाटायला लागलं. त्याने आशाळभूतपणे सीटबेल्ट्स बांधले त्याला त्याच्या काळजाचे ठोके मिनिटाला ऐंशीवरून शून्यावर आल्यासारखं वाटत होतं. जोपर्यंत विमान इथून उड्डाण करत नाही आणि परत इकडे येण्याच्या कक्षेबाहेर जात नाही तोपर्यंत आपल्याला असंच वाटत राहणार हे तो ओळखून होता. थोडा वेळ काहीच घडलं नाही आणि त्याला पुन्हा अस्वस्थ वाटायला लागलं. त्यानंतर कॉकपिटचा दरवाजा उघडला गेला आणि कॅप्टन त्याच्याच दिशेने येताना त्याला दिसला. त्याच्या चेहऱ्यावर गंभीर भाव होते.
"तुम्ही आमच्याबरोबर फ्लाईट डेकवर आलात तर बरं होईल..." हमीदने सीटबेल्ट्स सोडले आणि तो कसाबसा उभा राहिला. थरथरतच त्याने कॅप्टनच्या मागे जायला सुरुवात केली."इंजिनीअर्सना प्रॉब्लेम सापडत नाहीये. मुख्य इंजीनीअरला यायला अजून तासभर तरी जमणार नाही. त्यामुळे दुरुस्ती पूर्ण होईपर्यंत विमान मोकळं करून प्रवाश्यांना ट्रान्झिट लाऊन्जमधे उतरवायचं आहे. "
"त्यापेक्षा विमान कोसळून मी मेलो तरी चालेल...""मि. झेबारे, तुम्ही घाबरू नका. आम्ही यातून एक मार्ग शोधून काढला आहे. आमच्याकडे असलेला जादा युनिफॉर्म घालून तुम्ही आमच्यातलेच एक म्हणून रहा. त्यामुळे तुमची तपासणीही होणार नाही आणि पूर्णवेळ तुम्ही आमच्याबरोबर असाल."
"पण कोणी मला ओळखलं तर?"
"तुमची दाढी केली, तुम्हाला फ्लाईट ऑफिसरचा युनिफॉर्म चढवला, काळा गॉगल घातला आणि पांढरी टोपी घातली की खुद्द तुमची आईसुद्धा तुम्हाला ओळखू शकणार नाही."
कात्री , दाढीचा ब्रश आणि वस्तरा यांच्या मदतीने हमीदची अक्कडबाज मिशी उतरवली गेली. हमीदला त्याच्या मिशीचा अतिशय अभिमान होता आणि ती काढल्यानंतर त्याच्या ओठाच्या वरच्या भागात तयार झालेली रिकामी जागा एखाद्या व्हॅनिला आईस्क्रीमच्या गोळ्याइतकी फिकट दिसायला लागली होती. त्याच्या इतर चेहऱ्याच्या काळेपणाशी तिचा पांढरेपणा अगदी विरोधाभास दाखवणारा होता. मग चीफ फ्लाईट अटेंडंटने तिच्या मेक-अप किटच्या मदतीने काही क्षणात तो भाग इतर चेहऱ्याच्या रंगाचा करून टाकला. हमीद अजूनही साशंकच होता पण त्याचा नवीन जामानिमा उरकून त्याने आरशात पाहिल्यावर त्याला ओळखून काढणं खरोखरीच अशक्य आहे हे त्याला मनोमन पटलं.
सर्वप्रथम प्रवाश्यांना उतरवलं गेलं आणि एका बसमधून त्यांना लऊन्जकडे नेलं गेलं. मग एका छानश्या व्हॅनमधून विमानाचा कर्मचारी वर्ग लाऊन्जमधे आला. सगळ्यांनी मिळून हमीदला वेढा घातला होता पण हमीदला दर क्षणाला आणखी अस्वस्थ वाटायला लागलं होतं.
सुरक्षा रक्षकाने कर्मचारी मंडळाकडे दुर्लक्ष केले. लाऊन्जमधे एका हॉलमधे लाकडी बाकांवर सगळे बसले. हॉलच्या भिंतींना पांढरा रंग दिलेला होता आणि त्यातल्या एका भिंतीवर सद्दामचा हातात एक रायफल घेतलेला मोठा फोटो अडकवलेला होता. याशिवाय इतर कोणतीही सजावट तिथे नव्हती. हमीद मान वर करून त्याच्या 'जवळच्या मित्राच्या' फोटोकडे पाहूच शकला नाही.
तिथेच दुसऱ्या एका विमानाचं कर्मचारी मंडळ बसलं होतं पण हमीद इतका घाबरलेला होता की त्यांच्याशी काही बोलायचं धाडस त्याच्याच्याने झालं नाही.ते फ्रेंच आहेत असं चीफ फ्लाईट अटेंडंटने त्याला सांगितलं. "माझ्या रात्रीच्या फ्रेंच क्लासमधे मी किती लक्ष दिलं होतं हे आता कळेलच" असं म्हणून तिने प्रेंच विमानाच्या कॅप्टनच्या आणि हमीदच्या मधे बसकण मारली आणि फ्रेंचमधे संभाषणाला तोंड फोडले. फ्रेंच कॅप्टन तिला सांगत होता की ते नवी दिल्लीला थांबून सिंगापोरला जाणार आहेत... तेंव्हाच हमीदने त्याला पाहिलं .
सद्दामचा एके काळचा प्रमुख अंगरक्षक साद अलि ताक्रिती हॉलमधे आला. त्याच्या वेषावरून त्याला आता विमानतळाच्या प्रमुख सुरक्षा रक्षकाच्या जागेवर बढती देण्यात आली होती.त्याने आपल्याकडे पाहू नये अशी हमीद प्रार्थना करत होती. साद अल ताक्रितीने फ्रेंच आणि अमेरिकी कर्मचारी वर्गाकडे एक कटाक्ष टाकला.
फ्लाईट अटेंडंटच्या स्टॉकिंग्ज चढवलेल्या पायांकडे तो टक लावून पहात होता.
कॅप्टनने हमीदच्या खांद्याला हलकेच स्पर्श केला आणि तो इतका दचकला की बास...
"घाबरू नका. मला तुम्हाला एवढंच सांगायचं होतं की मुख्य इंजिनीअर आत्ताच विमानापाशी आला आहे. आता फार वेळ वाट पहावी लागणार नाही."हमीदने खिडकीऊन बाहेर नजर टाकली. एक जीप पॅन ऍम च्या विमानाच्या पंखाखाली थांबली होती.त्यातून निळ्या कपड्यातला एक माणूस बाहेर आला. त्याने क्रेन त्या पंखाकडे न्यायला सुरुवात केली.
खिडकीजवळ जाऊन तो काय करतोय हे जरा नीट बघावं या उद्देशाने हमीद आपल्या जागेवरून उठला आणि तत्क्षणीच साद अल ताक्रिती त्या हॉलमधे परत आला. त्या दोघांनी क्षणभरच एकमेकांकडे पाहिलं आणि लगेच अल ताक्रिती बाजूच्या डू नॉट एन्टर अशी पाटी लावलेल्या खोलीच्या दारातून आत शिरला. हमीदने आपल्या पायलटशेजारच्या जागेवर बसकण मारली.
"त्याने पाहिलंय मला..." हमीद म्हणाला. त्याच्या ओठावरचा मेक अप खाली वहायला लागला.
फ्रेंच पायलटशी बोलण्यात गुंग असलेल्या आपल्या फ्लाईट अटेंडंटला थांबवून कॅप्टनने तिला काहीतरी सांगितलं. तिने आपल्या बॉसची आज्ञा पाळून फ्रेंच कॅप्टनला एक थेट प्रश्न विचारला.
साद अल ताक्रिती पुन्हा आत आला आणि कॅप्टनच्या दिशेनेच येऊ लागला. हमीदला वाटलं आपण आता नक्कीच बेशुद्ध पडणार.हमीदकडे न बघता अल ताक्रिती कॅप्टनकडे पाहून गुरकावला," कॅप्टन, तुमचे आणि तुमच्या कर्मचाऱ्यांचे पासपोर्ट्स मला तपासायचे आहेत."
"सगळ्यांचे पासपोर्ट्स माझ्या को पायलटकडे आहेत. ते तुम्हाला मिळण्याची मी व्यवस्था करतो."
"धन्यवाद. ते पासपोर्ट्स गोळा करून तुम्ही माझ्या केबिनमधे या. आणि तोवर तुमच्या लोकांना इथेच थांबायला सांगा. त्यांना कुठल्याही परिस्थितीमधे माझ्या परवानगीशिवाय या इमरतीच्या बाहेर जाता येणार नाही."
कॅप्टन हळूहळू त्याच्या को-पायलटकडे गेला आणि पासपोर्ट्स गोळा करत असतानाच त्याने एक आज्ञा सोडली जी ऐकून त्याच्या को-पायलटला धक्काच बसला.
गोळा केलेले पासपोर्ट्स घेऊन कॅप्टन अल ताक्रितीच्या केबिनमधे शिरला तेंव्हाच फ्रेंच विमानाच्या कर्मचाऱ्यांना घेऊन जाणारी बस त्या लाऊन्जच्या दाराशी थांबली.
साद अल ताक्रितीने ते चौदा पासपोर्ट्स अतिशय काळजीपूर्वक नजरेखालून घातले आणि मग तो म्हणाला, "मी तर पॅन अऍमचा युनिफॉर्म घातलेली पंधरा माणसं मोजली होती..."
"तुमची काहीतरी चूक होतेय सर, आम्ही चौदाच लोक आहोत."
"अस्सं. मग मला आणखी कसून तपासणी करावी लागेल... नाही का! कृपया हे पासपोर्ट्स ज्याचे त्याला परत करा.जर कोणी पासपोर्ट्सशिवाय प्रवास करत असेल तर त्याने ताबडतोब मला भेटायला हवं..."
"पण हे आंतरराष्ट्रीय नियमांना सोडून आहे. तुम्हाला माहीतच असेल की आम्ही ट्रन्झिटमधे आहोत आणि त्यामुळे यूएन रेझोल्यूशन २३८ खाली आम्ही तुमच्या देशात पाऊल टाकलेले नाही. " कॅप्टनने आपली बाजू मांडली.
"तुमच्या जिभेला लगाम घाला कॅप्टन, इराकमधे आम्ही यूएन ला भीक घालत नाही आणि तुमच्याच म्हणण्याप्रमाणे तुम्ही आमच्या देशातच नाही आहात" यावर अधिक काही बोलणं म्हणजे वेळ वाया घालवणं आहे हे ओळखून कॅप्टनने शरणागती पत्करली. शक्य तितक्या संथपणे त्याने ते पासपोर्ट्स गोळा केले आणि अल ताक्रितीच्या मागोमाग तो पुन्हा हॉलमधे आला.
त्या दोघांनी हॉलमधे पाऊल टाकताच पॅन अऍमच्या कर्मचाऱ्यांनी एकाएकी आपापल्या जागेवरून उठून इकडेतिकडे जायला सुरुवात केली. ते जोरजोरात एकमेकांशी बोलत होते आणि सतत आपली दिशा बदलत होते.
"त्यांना खाली बसायला सांगा.." ताक्रिती ओरडला. पॅन अऍमचे कर्मचारी अजूनही झिग-झॅग करत होते.
"काय म्हणालात?" कॅप्टन त्याच्या कानाशी आपलं तोंड नेत किंचाळला
" त्यां ना खा ली ब सा य ला सां ग..." ताक्रिती किंचाळला.अनिच्छेनेच कॅप्टनने त्यांना खाली बसायला सांगितलं. काही मिनिटांनी ते सगळे खाली बसले. पण ते अजूनही मोठमोठ्यांदा एकमेकांशी बोलतच होते.
"आणि त्यांना गप्प बसायला सांग..."कॅप्टनने हळूहळू एकेकाजवळ जाऊन त्याला शांत व्हायला सांगितलं.
ताक्रितीने ट्रान्झिट हॉलच्या बाकड्यांवर बसलेली माणसं मोजायला सुरुवात केली तेंव्हाच कॅप्टनने धावपट्टीकडे आणल्या जात असलेल्या फ्रेंच विमानाकडे एक चोरटा कटाक्ष टाकला.ताक्रितीने मोजलेली माणसं खरंच चौदा भरल्यानंतर तो खवळला. त्याने पुन्हा एकदा मोजणी केली.
"ज्याला त्याला त्याचा पासपोर्ट देऊन झाल्यावर कॅप्टन म्हणाला, "सगळेच्या सगळे चओदा जण इथे हजर आहेत."
संतापाने आपलं बोट कॅप्टनवर उगारीत ताक्रितीने विचरलें,"तुझ्या शेजारी बसलेला माणूस कुठे आहे?"
"कोण? फर्स्ट ऑफिसर ?"
"नाही तो अरबी दिसणारा माणूस.."
"आम्च्यातला कोणीही अरब नाही..." कॅप्टनने त्याला ग्वाही दिली.
चीफ फ्लाईट अटेंडंटपाशी जाऊन अल ताक्रिती म्हणाला "तो तुझ्याशेजारी उभा होता. त्याच्या ओठाच्या वरच्या बाजूला मेक अप फासलेला होता आणि त्याचे ओघळ यायला लागले होते."
"माझ्या शेजारी तर फ्रेंच कॅप्टन बसला होता." ती म्हणाली आणि दुसऱ्याच क्षणी तिची चूक तिच्या लक्षात आली.
साद अल ताक्रितीने मागे वळून खिडकीतून बाहेर नजर टाकली तेंव्हा धावपट्टीच्या टोकाला फ्रेंच विमान उड्डाण करण्याच्या तयारीत उभं होतं.फ्रेंच विमानाच्या इंजिनांचा आवाज यायला लागला. अल ताक्रितीने त्याच्या हातातल्या फोनचं बटण दाबून भराभरा काही सूचना दिल्या. तो काय बोलतोय हे समजायला कॅप्टनला अरेविक येण्याची गरज नव्हती...
एव्हाना पॅन अऍमवाले सगळे लोक फ्रेंच विमानाकडे बघून ते लौकर सुटू दे अशी प्रार्थना करत होते आणि एकीकडे अल ताक्रितीचा आवाज शब्दाशब्दाला चढत होता.
एअर फ्रान्सचं ते ७४७ विमान हळूहळू पुढे सरकलं, पुढच्या भागाकडे झुकलं आणि त्याने वेग घ्यायला सुरुवात केली. अल ताक्रितीने संतापाने एक शिवी हासडली. पळतच तो बाहेर गेला आणि तिथे उभ्या असलेल्या जीपमधे बसला. बोटानेच त्या विमानाकडे निर्देश करत त्याने ओरडायला सुरुवात केली. जीपने काही क्षणात वेग घेतला आणि उभ्या असलेल्या विमानांच्या गर्दीतून त्या विमानाकडे ती वेगाने जाऊ लागली.
धावपट्टीवर पोचता पोचता तिचा वेग ताशी नव्वद मैल इतका झाला होता. आणि शेवटचे शंभर यार्ड्स तर तिने त्या विमानाला समांतर धावत पार केले. अल ताक्रिती जीपच्या पुढच्या सीटवर उभा होता आणि विंडस्क्रीनचा आधार घेऊन आपली मूठ फ्रेंच विमानाच्या कॉकपिटच्या ंदिशेने नाचवत होता.
फ्रेंच विमानाच्या कॅप्टनने त्याला एक कडक लष्करी सॅल्यूट ठोकला. विमानाने आकाशात झेप घेतली तेंव्हा ट्रान्झिट लाऊन्जमधे जल्लोष झाला.
हसत हसत कॅप्टन त्याच्या सहकाऱ्यांकडे वळला आणि चीफ फ्लाईट अटेंडंटला म्हणाला "मी म्हणालो नव्हतो, एक जादा प्रवासी मिळवण्यासाठी फ्रेंच लोक कुठल्याही थराला जाऊ शकतात "
सहा तासांनंतर हमीद झेबारी नवी दिल्ली आंतरराष्ट्रीय विमानतळावर सुखरूप उतरला. उतरताक्षणी त्याने शेरीनला फोन केला आणि सगळी हकीगत सांगितली.दुसऱ्या दिवशी पहाटे पॅन अऍमने फर्स्ट क्लासमधून त्याला न्यू यॉर्कला आणलं. तो विमानतळाहून बाहेर आला तेंव्हा रडत रडत शेरीन त्याच्या गळ्यात पडली.गाडीची काच खाली करत नदीमने वडिलांची चूक त्यांच्या लक्षात आणून दिली
"पापा, पंधरवड्यात पंधरा दिवस असतात..." हमीदने त्याच्याकडे हसून पाहिलं. मेनी मात्र भोकाड पसरलं होतं. कारण आपली आई या बिनमिशीच्या माणसाला मिठी मारून का रडतेय हे तिला कळतच नव्हतं!